Dyslexie en vrijstellingen in het VO

Compensatie en dispensatie

Compensatie en dispensatie zijn wettelijke regelingen voor leerlingen met dyslexie in het voortgezet onderwijs

Op de dyslexieverklaring van een leerling staan de faciliteiten beschreven waarbij deze leerling naar alle waarschijnlijkheid baat zal hebben. Een dyslexieverklaring is onbeperkt geldig, maar het is wel van belang om op bepaalde momenten – bijvoorbeeld bij de overgang van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs – te kijken of de ondersteuningsbehoeften zoals beschreven in de dyslexieverklaring nog op deze individuele leerling van toepassing zijn of dat er aanpassingen nodig zijn. De ondersteuningsbehoeften zijn namelijk per leerling verschillend en kunnen bovendien gedurende de schoolloopbaan veranderen.

Adequate compensatie

Scholen zijn niet altijd verplicht tot vrijstellen, maar wel om de basisondersteuning te bieden zodat dyslectische leerlingen het onderwijs kunnen volgen. Dit betekent dat scholen leerlingen adequaat moeten compenseren voor de gevolgen van de dyslexie, bijvoorbeeld door het gebruik van hulpmiddelen toe te staan. Volgens de Wet Gelijke Behandeling hebben leerlingen met dyslexie recht op maatregelen en voorzieningen die hen helpen om hun opleiding succesvol af te ronden. Hierbij zijn de protocollen ‘Leesproblemen en Dyslexie’ van Expertisecentrum Nederlands leidend. Het moet wel gaan om een redelijke aanpassing, die niet te belastend is. Als ouders bijvoorbeeld een voorkeur hebben voor bepaalde voorleessoftware en school heeft een alternatief met dezelfde mogelijkheden, dan kunnen ouders niet eisen dat de software van hun keuze wordt ingezet. Daarom is het bij de keuze en inzet van ‘technische maatjes’ – indien mogelijk – altijd raadzaam om te overleggen met de school of scholen waar de leerling mogelijk naartoe gaat als het een leerling van de basisschool betreft.

Scholen hebben enige vrijheid in het toestaan van aanpassingen, zolang ze maar voldoen aan de toets- en exameneisen en dit goed wordt onderbouwd richting de schoolinspectie. In het Eindexamenbesluit zijn onder artikel 55 speciale bepalingen over aanpassingen tijdens examens opgenomen. Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) publiceert jaarlijks een brochure over de mogelijkheden voor kandidaten met een beperking bij centrale examens in het voortgezet onderwijs: Website College voor Toetsen en Examens

Recht op tijdverlenging

Een leerling met een dyslexieverklaring heeft standaard recht op tijdverlenging. Andere aanpassingen, zoals auditieve ondersteuning, moeten vermeld zijn in de verklaring. Het begeleidingsadvies moet dan mogelijk herzien worden, als een leerling hier later behoefte aan heeft. Als een leerling vindt dat er te weinig doeltreffende aanpassingen door de school zijn gedaan, kan hij contact opnemen met het College voor de Rechten van de Mens.

Algemeen overzicht

Onderdeel	Wel/geen vrijstelling	Toelichting	Voor wie?
Tijdsverlenging	Wel	De verlenging moet in verhouding zijn tot de toets en lezen moet een rol spelen	iedereen met een dyslexieverklaring
Tijdsverlenging meer dan 30 min.	Wel		moet in verklaring of advies opgenomen zijn
Auditieve ondersteuning	Wel		moet in verklaring of advies opgenomen zijn
Spellingcontrole	Niet	Bij examens waar spelling een rol speelt. De beoordeling van de spelling is dan wel minder dan 10% van de totale beoordeling	iedereen met een dyslexieverklaring
	Wel	Bij alle examens	Alleen als de leerling door zware dyslexie niet goed kan schrijven. Dit moet opgenomen zijn in het advies. De leerling krijgt dan wel de maximale aftrek voor spellingfouten. (is max. 10% van het totale cijfer
	Wel	Bij examens waar spelling niet boordeeld wordt	iedereen met een dyslexieverklaring

Tijdverlenging

Leerlingen hebben bij het centraal examen recht op een standaard tijdverlenging van 30 minuten. Bij het VMBO geldt dit niet bij schriftelijke en praktische examens bij onderdelen waarbij lezen geen rol speelt. Wel kunnen ze verlenging krijgen bij het lezen ter voorbereiding op de vaardigheidsproef. De tijdsverlenging kan bij kleine onderdelen ook korter zijn. Bij het schoolexamen hebben leerlingen dezelfde rechten, ook hier moet de verlenging in verhouding zijn tot de toets. Geadviseerd wordt om de leerlingen in een aparte ruimte examens te laten maken, zodat ze geen last hebben van leerlingen die eerder weggaan.

Lettertype

Arial puntgrootte 12 is de standaardletter voor het eindexamen. Er wordt vanuit gegaan dat dit groot genoeg is voor leerlingen met een leesbeperking. De school hoeft de tekst niet meer te vergroten.

Auditieve ondersteuning

Als in de deskundigenverklaring (dyslexieverklaring of advies van een terzake deskundige professional) opgenomen staat dat de leerling baar heeft bij auditieve ondersteuning dan kan het bevoegd gezag van school deze faciliteit toekennen. School regelt zelf de individuele voorleeshulp (spraaksynthese of Daisy-speler). Er zijn bestanden beschikbaar voor alle papieren examens. Als deze adequate middelen ontbreken dan is voorlezen van het examen door een toezichthouder toegestaan.

Spellingcontrole

De spellingscontrole moet uitgeschakeld worden bij centrale examens waarbij spelling wordt beoordeeld. Dat is het geval bij de examens: Nederlands VWO, HAVO en VMBO GL/TL, de papieren examens Nederlands VMBO KB en BB en het examen Engels GL/TL. De beoordeling van spelling is wel minder dan 10% van de totale beoordeling. Als spelling niet beoordeeld wordt, mag wel gebruik gemaakt worden van spellingcontrole (dit geldt overigens voor alle leerlingen). Alleen als een leerling door zware dyslexie niet goed kan schrijven zonder ondersteuning van de spellingcontrole, dan kan school de afspraak maken dat de leerling de controle continu mag inschakelen. Voor spellingfouten moet dan wel de maximale aftrek worden toegepast, ongeacht hoeveel fouten er gemaakt worden. Er moet ook melding gemaakt worden van dit extra hulpmiddel, maar toestemming is niet vereist.

Vrijstelling talen

Vrijstelling Nederlands/Engels

Nederlands en Engels zijn verplichte vakken voor alle leerlingen; het minimale niveau dat leerlingen moeten behalen is vastgelegd in de kerndoelen. Wel kunnen voor onderdelen van kerndoelen vrijstellingen gegeven worden, wanneer de dyslexie de leerling ernstig beperkt. Er moet daarbij wel gelet worden op de doorstroming van de leerling.

Vrijstelling 2e vreemde taal VMBO

Leerlingen op het VMBO moeten in de eerste twee jaar Frans of Duits volgen. Ontheffing voor beide de talen is niet mogelijk. Wel kan de school zelf invulling geven hoe het onderwijs van deze talen eruit ziet. Er kan bijvoorbeeld meer nadruk gelegd worden op mondelinge communicatie en minder op leesvaardigheid. Wel moet er rekening gehouden worden met de doorstroommogelijkheid.

NB: Er is ontheffing mogelijk voor beide talen, wanneer een leerling Spaans, Arabisch of Turks volgt of bij leerlingen die in het buitenland onderwijs hebben gehad en daar te weinig Duits of Frans hebben gehad.

In de bovenbouw van het VMBO zijn er weinig mogelijkheden tot ontheffing geregeld, omdat er vaak veel keuzevrijheid is. Zo kan een leerling een taal gewoon niet als vak kiezen. In de sector Economie moeten leerlingen kiezen tussen wiskunde of een tweede moderne vreemde taal. Ze kunnen dan de vreemde taal vermijden door wiskunde te kiezen. Leerlingen die in de eerste twee lesjaren ontheffing hadden, behouden deze ontheffing. Ze kunnen dan voor een ander vak kiezen, zoals Arabisch, Turks, Spaans, maatschappijleer II, geschiedenis en staatsinrichting of aardrijkskunde.

Vrijstelling 2e vreemde taal HAVO/VWO

In de eerste drie leerjaren van HAVO en VWO zijn zowel Frans als Duits verplicht. Er kan geen ontheffing worden verleend aan dyslectische leerlingen. Wel kan de school in de eerste drie leerjaren zelf invulling geven aan het onderwijs in de tweede moderne vreemde taal, omdat er, met uitzondering van Engels, geen kerndoelen zijn voor moderne vreemde talen. Zo kan er bijvoorbeeld meer nadruk worden gelegd op mondelinge communicatie en minder op leesvaardigheid. De school moet hierbij wel rekening houden met de mogelijke profielkeuze van de leerling in verband met zijn doorstroommogelijkheden.

NB: Er is ontheffing mogelijk voor beide talen, wanneer de leerling Spaans, Arabisch of Turks volgt of bij leerlingen die in het buitenland onderwijs hebben gehad en daar te weinig Duits of Frans hebben gehad.

HAVO leerlingen kunnen een tweede moderne taal in de bovenbouw vermijden door een ander profiel te kiezen dan Cultuur en Maatschappij. Leerlingen in de bovenbouw van het Atheneum moeten naast Engels een tweede moderne vreemde taal volgen. Hierbij kan gekozen worden uit Frans, Duits, Spaans, Italiaans, Russisch, Arabisch, Turks of Fries. Leerlingen kunnen hiervan ontheffing krijgen als zij:

• een stoornis hebben die specifiek betrekking heeft op taal of een zintuiglijke stoornis hebben die effect heeft op taal (bijvoorbeeld slechtziendheid)
• een andere moedertaal hebben dan Nederlands of Fries
• onderwijs volgen in het profiel Natuur en Techniek of Natuur en Gezondheid, en, bijvoorbeeld door hun dyslexie, zo slecht presteren op de taal waarvoor ze de ontheffing vragen, dat dit naar verwachting een succesvolle afronding van de opleiding in de weg staat

Voor leerlingen op het Gymnasium is geen ontheffingsmogelijkheid geregeld, omdat daar de klassieke taal in plaats van de tweede moderne vreemde taal komt.

Niveau	Leerjaar	Taal	Regel
VMBO/HAVO/VWO	alle	Nederlands	geen vrijstelling
VMBO/HAVO/VWO	alle	Engels	geen vrijstelling
VMBO	1e en 2e	Frans/Duits	moet één van de twee talen volgen   er is ontheffing mogelijk voor beide talen, wanneer een leerling Spaans, Arabisch of Turks volgt of bij leerlingen die in het buitenland onderwijs hebben gehad en daar te weinig Duits of Frans hebben gehad
VMBO	bovenbouw	Frans/Duits	veel keuzevrijheid, talen kunnen vermeden worden
HAVO/VWO	1e, 2e en 3e	Frans/Duits	geen vrijstelling; school kan wel zelf invulling geven aan het onderwijs   Er is ontheffing mogelijk voor één van de twee talen, wanneer een leerling Spaans, Arabisch, Russisch, Italiaans of Turks volgt of bij leerlingen die in het buitenland onderwijs hebben gehad en daar te weinig Duits of Frans hebben gehad
HAVO	bovenbouw	Frans/Duits	geen, als ze geen Cultuur en Maatschappij kiezen
VWO	bovenbouw	Frans/Duits	moet een moderne 2e taal volgen   Dit kan in plaats van Frans of Duits ook Spaans, Italiaans, Russisch, Arabisch, Turks of Fries zijn. Leerlingen kunnen ontheffing hiervan krijgen als zij een (zintuiglijke)stoornis hebben die betrekking heeft op taal, een andere moedertaal hebben dan Nederlands of Fries of ze zo slecht presteren dat dit een succesvolle afronding van de opleiding in de weg staat (in het profiel Natuur- en Gezondheid of Natuur- en Techniek).
Gymnasium	bovenbouw	Frans/Duits	klassieke taal in plaats van Frans of Duits

Vrijstellingen MBO/HBO/WO

Een student in het MBO of HBO is in principe zelf verantwoordelijk voor het verzamelen van informatie over de beschikbare voorzieningen en moet zelf bij de onderwijsinstelling aangeven welke voorziening hij nodig heeft. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van het Protocollen Dyslexie MBO en het Protocol Dyslexie Hoger Onderwijs

Universiteiten en hogescholen moeten rekening houden met specifieke bepalingen in de Wet Hoger Onderwijs.

Bron: Bovengenoemde bepalingen staan in het Protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs.